عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها
عزت نفس در شکل گیری شخصیت تمامی انسان ها، به ویژه کودکان، نقش بسزایی دارد. عزت نفس بالاتر سبب شکوفایی استعداد‌ها، رشد فردی و روابط بهتر افراد خواهد شد. تاثیر‌پذیری کودکان از شرایط اجتماعی در عصر رسانه به مراتب بیشتر خواهد بود.
از این رو در این مقاله سعی بر آن داریم تا بتوانیم راه‌های افزایش عزت نفس در کودکان را مورد بررسی قرار داده تا راهگشای والدین برای برخورد صحیح آنها با فرزندانشان باشد. هرچه گذران وقت با کودکان برای رشد و بالندگی هرچه بیشتر و با کیفیت‌تر در دوران طفولیت صورت پذیرد، موجب جلوگیری از آسیب‌های روانی به فرزندان در دوران بزرگسالی خواهد شد. چرا که با وجود کار و فعالیت والدین، از میزان ارتباط آنها با فرزندان کاسته شده و همچنین در دوره همه گیری بیماری‌ها و کاهش ارتباط فرزندان با محیط بیرون، نظیر مدرسه یا محیط های اجتماعی، مشارکت و تعامل فرزندان نیز رو به کاهش خواهد بود.
امید است که با مطالعه این مقاله بتوانیم راهکار‌های مناسب را جهت افزایش عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها به والدین و مربی‌ها معرفی کنیم.
اهمیت افزایش عزت نفس در کودکان
از عزت نفس همواره به عنوان عامل مهمی در سبک زندگی بهتر، افزایش کیفیت روابط و در نتیجه سلامت روانی بیشتر، یاد می‌شود. به همین علت، شایستگی و پذیرش دو اصل همواره مهم در نظریات روانشناسان در مورد تربیت فرزندان به‌شمار می‌رود. داشتن حس خوب در نتیجه رفتار محبت آمیز و مهر اطرافیان بخصوص والدین، سبب ایجاد حس خوب شایستگی و در نتیجه شکل گیری عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها خواهد شد.
باید به این مسئله توجه نمود که کنترل افراطی والدین در مورد فرزندان نتیجه معکوس داشته و عامل بازدارنده رشد عزت فردی است. چرا که یک کودک با رشد و شناخت پیرامون خود به توانایی‌های فردی خود واقف میگردد و در صورت ناکامی با وجود تلاش برای انجام امور مربوطه، حس سرخوردگی و شکست نباید به ایشان تحمیل گردد، این مهم از سنین خردسالی در کودک شکل خواهد‌گرفت. کودک با تمرین و انجام امورات شخصی در سنین خردسالی، خود را برای قبول و انجام وظایف در زندگی پیش رو آماده و مهیا می‌سازد. از همین رو، کودکان با جنبه واقع‌بینانه ای از زندگی، رو به رو شده و خود را برای تصمیم‌گیری در سال‌های آینده آماده می‌سازد.
با پیدایش و همه‌گیری کووید ۱۹، بار روانی در مورد حفظ سلامتی خود و خانواده، بیش از پیش روی دوش والدین سنگینی می‌کند و این امر مشتبه خواهد شد که شاید گذران وقت بیشتر برای تربیت، تعامل و افزایش عزت نفس کودکان وقت‌گیر جلوه کند. چرا که با طولانی شدن قرنطینه‌های خانگی و ایجاد فاصله اجتماعی میان کودکان و هم‌سن و سالان ایشان، گوشه گیری و محرومیت از فعالیت‌های روزمره آنها رو به افزایش است. شناسایی عوامل و نحوه صحیح برخورد با فرزند، باعث کاهش فشار روانی روی والدین نیز خواهد بود.
شایستگی
در تمامی فعالیت‌های روزانه کودکان، که نشات گرفته از هیجان و کنجکاوی آن‌هاست، می‌توان متوجه شد که در صورت موفقیت، آنها احساس شایستگی خواهند کرد و در ضمن آن، عزت نفس آنها به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت. این بدان منظور نیست که هیچ‌گونه محدودیتی برای فعالیت‌های فرزندان قائل نبوده بلکه باید به این موضوع اشاره کرد که عزت نفس کاملا اکتسابی است و از محیطی پر از مهر و اعتماد نشات خواهد گرفت. بر همین اساس، تمامی بازی‌های کودکانه یا فعالیت‌های فرهنگی، هنری یا ورزشی کودکان باید توسط والدین مورد تشویق و حمایت قرار گیرد تا بتوانند این حس را در خود پرورش دهند و بدانند بزرگترین حامی برای شکوفایی و بروز استعداد‌هایشان خانواده است. وظیفه افزایش عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها، و جلوگیری از کاهش آن، مستقیما متوجه والدین بوده و تلاشی بیشتر از سمت آنها را می‌طلبد.
حال به این موضوع می پردازیم که چگونه می‌توان کنترل صحیح روی فعالیت فرزندان برای کسب حس خوب شایستگی داشت. در ابتدا می‌بایست بدانیم توقعات و انتظارات کودکان و بزرگسالان با یکدیگر متفاوت بوده و معیار و ملاک آنها برای کسب موفقیت یکسان نیست.
در شروع هر فعالیتی از سمت کودکان، نباید موضوع عدم توانایی در انجام آن، از سمت والدین مطرح شود، چرا که موجب پایه‌ریزی حس تردید و منفی‌بافی در کودک خواهد شد. در انتهای هر فعالیت از مقایسه وی با سایر کودکان می‌بایست پرهیز نمود و نباید به هیچ عنوان حس مقایسه در کودک القا گردد. زیرا که کاهش عزت نفس وی در سنین بزرگسالی، از حس سرخوردگی در کودکی سرچشمه می‌گیرد.
این نکته را نیز همواره باید به خاطر داشت که نهایت تلاش برای یک هدف، عین موفقیت در آن موضوع برای کودک خواهد بود و نباید صرفا تعریف موفقیت برای کودکان حصول نتیجه نهایی باشد. پس باید به خاطر داشته باشیم از کوشش وی، قدر‌دانی شود و کودک باید پس از تلاش برای انجام آن، حس شایستگی را در خود پرورش دهد.
پذیرش
به طور کلی سپری کردن زمان مشخصی از روز «که مانع فعالیت‌های روزانه والدین و فرزند نباشد» به حس مقبولیت و پذیرش کودکان کمک خواهد کرد. گفتگوی روزانه متناسب با سن هر فرزند، برای تعامل بیشتر بین والدین و فرزندان یک راهکار مفید برای درک ترس‌ها، علایق و نگرانی‌هاست. اما باید توجه داشت تا زمان مناسب هر دو در اختیار یکدیگر قرار گیرد. با توجه به مشغله هر روزه والدین، نباید در زمان بی‌حوصلگی یا ناراحتی با کودک تعامل داشت. چرا که یک کودک برای رشد و بالندگی، به زمان طلایی نیاز دارد. یعنی درست زمانی که هر دو از انرژی و حوصله کافی برای مشارکت، آموزش یا بازی، برخوردار باشند. در غیر اینصورت، رشد عزت نفس فردی در کودک نتیجه معکوس خواهد داشت. زیرا حس اضافی بودن یا کم ارزش بودن به وی القا میگردد.
راهکار دیگر برای ایجاد حس مقبولیت و پذیرش در بین کودکان، ابراز حس رضایتمندی و اشتیاق والدین برای زمان سپری شده آنها با یکدیگر می‌باشد. قطعا با گذراندن چنین تجربیاتی، فرزندان حس پذیرش بهتری نسبت به خود خواهند داشت و همین امر موجب پرورش عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها و به طور کلی خواهد بود.
والدین با کمک های خود می‌توانند در شکل‌گیری علایق و پیدا کردن جهت پیشرفت فرزندان، کمک‌رسان باشند. آشنایی با محیط‌های اجتماعی، فرهنگی، هنری، ورزشی و … راهکار‌های ساده ایست تا والدین بتوانند برای جهت‌گیری علایق و انگیزه فرزندان گام برداشته و سلامت روانی آنها را با حس پذیرش ارتقاء دهند. قطعا موفقیت در زمینه های ورزشی، هنری یا فرهنگی در سنین پایین، در شکل گیری عزت نفس در کودکان تاثیرگذار خواهد بود. همین امر موجب میگردد تا عزت نفس کودکان در دوران بیماری‌ها، افول نداشته و حس نشاط و مقبولیت داشته باشند.
عزت نفس در جوانان و نوجوانان
موضوع شکل‌گیری عزت نفس در کودکان، موضوعی است که نمی‌توان آن را انکار نمود ولی همواره نوجوانان و جوانان نیز برای جذب موفقیت، رشد فردی ، داشتن روابط موفق و … نیازمند تقویت آن هستند.
با وجود کاهش حضور فرزندان در اجتماع، در زمان بیماری یا به دلیل اشتغال والدین، تکنولوژی زمینه‌ساز بستر مناسبی شده تا والدین بتوانند کیفیت روابط فرزندان را کنترل نموده و از گوشه گیری و انزوای آنها جلوگیری به عمل آورند. تعامل با دوستان، حتی از راه دور همواره برای همه خوشایند بوده و هست. والدین می‌توانند با استفاده از مکالمه تصویری یا به اشتراک گذاری علایق فرزند خود با دوست ایشان، روابط آنها را هدفمند نموده یا جهت‌سازی کنند.
طبق تحقیقات و بررسی های صورت پذیرفته در دانشگاه نبراسکا-لینکن، برنامه‌ای طراحی شده تا نوجوانان و جوانان را به سمت موفقیت سوق دهد. این برنامه به افزایش عزت و اعتماد به نفس فردی، کاستن از میزان خشونت، افسردگی و ناراحتی، ایجاد خود‌آگاهی و مسئولیت پذیری، ایجاد آرامش ذهنی در فضای شلوغ و نا‌آرام و ایجاد تعادل بین احساسات و منطق کمک خواهد کرد.
همواره پزشکان و روانشناسان معتقدند انجام چند اصل ساده از یوگا، برای آرامش فردی مناسب است. با انجام چند تمرین ساده تنفسی، می‌توان آرامش ذهنی را در فضای شلوغ و نا آرام برای فرد ایجاد نمود. تصمیمات نادرست در زمان عصبانیت، همواره موجب سرزنش و حس سرخوردگی افراد میگردد. از همین رو باید به این موضوع از زمان کودکی پرداخت تا فرزندان بتوانند در مواجهه با مشکلات و ناملایمات ذهنی، خود را آرام و تصمیم صحیح را اتخاذ نمایند. اوقات فراغت والدین و فرزندان در منزل می‌تواند سبب‌ساز تمرین الگوی های مناسب جهت افزایش تمرکز و در نتیجه افزایش عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها گردد.
بروز صحیح احساسات
تمامی روانشناسان و محققان بر این باورند مشکلات روانی امروزه بشر، در اثر بروز غلط یا سرکوب احساسات پدید آمده‌اند. پس با شناسایی و بروز صحیح احساسات، کودکان می توانند با روحیات درونی خود بیشتر آشنا شده و در نتیجه برای مقابله و کنترل آن دچار مشکل نخواهند بود چرا که این مهم مستقیما بر عزت نفس کودک تاثیر خواهد داشت.
یادداشت‌های شخصی در مورد ادراک و احساسات، روش خوبی برای درک آن‌هاست پس با تشویق به بیان و نوشتن احساس می‌توان به درک درستی از آن رسید. یکی از مشکلات امروزه جوامع بشری شناخت نادرست احساسات است که موجب سوءتفاهم و برداشت نادرست دیگران از گفتار و رفتار ما میگردد. زمانی که کودک از سنین پایین به این تمرین بپردازد، نحوه بروز صحیح هر احساس را درک نموده، برای برخورد درست با ادراک خود، به کمک والدین و مربیان، مهارت‌های لازم را کسب می‌نماید بنابراین در بروز مشکلات و موانع در سنین بزرگسالی آمادگی لازم را به دست آورده و با بروز کوچکترین مشکلی، دچار تنش نخواهد شد.
یکی دیگر از عوامل مورد بررسی در برنامه مدون در دانشگاه نبراسکا-لینکن، حرکت و ورزش فردی است. درتمامی جوامع بشری این موضوع ثابت شده که فعالیت‌های جسمی موجب عملکرد بهتر مغز و در نتیجه با ایجاد حس خوب و نشاط فردی موجبات سلامتی جسم و روح را فراهم می‌آورد. در ادامه می توان به این موضوع اشاره نمود که کودک یا نوجوان، با حضور در جوامع و فعالیت‌های ورزشی حس پذیرش و مقبولیت فردی را در جامعه تجربه خواهد کرد و تلاش هرچه بیشتر وی، تقویت و پرورش حس شایستگی را نیز در پی خواهد داشت. از همین رو می‌توان دریافت که ورزش و حرکت فردی، علاوه بر تخلیه انرژی و سلامت جسمی، به سلامت روانی و آرامش هرچه بیشتر فرزندان کمک می‌کند.
در صورت کمرنگ شدن حضور افراد بنا به دلایل مختلف، نباید این حس نشاط از کودکان سلب گردد، بلکه والدین باید برای افزایش و تقویت عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها، زمینه فعالیت و ورزش آنها را در منزل فراهم آورند.
کلام آخر
با تمامی موضوعات مطرح شده در این مقاله، سعی بر آن داشتیم تا بتوانیم از یکی از مهم‌ترین آسیب‌های دوران بزرگسالی، یعنی کمبود عزت نفس جلوگیری به عمل آوریم. حس خوشایند اعتماد و عزت نفس در تمامی افراد، تسهیل کننده راه پیش رو خواهد بود. موفقیت در روابط اجتماعی، فرهنگی و فردی هر انسان، تحت تاثیر مستقیم عزت نفس وی می‌باشد. با تمامی این تفاسیر نباید موضوعی به این مهمی دور از چشم والدین و مربیان قرار گیرد. بلکه برای عزت نفس کودکان در دوره بیماری‌ها، می‌بایست مطالعه و برنامه‌ریزی نمود.
همانطور که عنوان شد پی‌ریزی عزت نفس هر فرد در سنین کودکی انجام شده و تقویت آن تا سنین بزرگسالی ادامه خواهد داشت. موفق شدن و رشد فردی در زندگی آینده هر فرد و کودک، منوط به برنامه‌ریزی صحیح و داشتن عزت نفس فردی می‌باشد. بنابراین با داشتن شالوده‌ای مستحکم از سنین پایین‌تر، زمان مورد نیاز برای تقویت آن در سنین بالاتر را کاهش می‌دهیم.
منابع :
- https://childandfamilyblog.com/self-esteem-children-covid19
- https://www.healerwithinfoundation.org/take5
