در این مقاله به بررسی روش‌های برای رفع وسواس فكری خواهیم پرداخت.
وسواس فكری يا (OCD (Obsessive Compulsive Disorder يک شرايط خاص در حالت روحی برخی از افراد است كه به دلايل مختلف از جمله روش تربيتی شان در دوران كودكی و يا زندگی كردن با كسانی كه دچار چنين شرايط خاصی بوده اند، دچار چنين اختلالی شده اند. البته اين حالت خاص قابل درمان و قابل بهبود است. بهبود اين حالت بستگی به ميزان تاثير آن روی زندگی شما و ميزان شدت آن دارد.
علائم وسواس فكری
اختلالات فكری و روانی معمولا علائم يا نشانه های فيزيكی و قابل ديدن ندارند. مثلا همان طور كه علائم بيماری مثل سرماخوردگی آب ريزش بينی يا تب است. ولی بيماری ها يا ناراحتی های روحی نشانه های ساده و عينی ندارند و گاهی تشخيص علائم آنها خيلی سخت می شود. تشخيص اينكه آيا شما هم دچار وسواس فكری هستيد و يا تا چه درجه و با چه شدتی دچار اين اختلال هستيد هم خيلی ساده نيست و حداقل نياز به زمان و بررسی دارد. ما در اينجا چند مرحله را برای تشخيص علائم وسواس فكری برايتان بيان می كنيم:
- آزمايش جسمی: اين آزمايش ممكن است براي تشخيص ساير مشكلاتی باشد كه ممكن است باعث به وجود آمدن چنين علائمی در شما شوند.
- آزمايش های آزمايشگاهی: اين آزمايش ها شامل مثلا آزمايش كامل خون (CBC)، تست عملكرد تيروئيد و غربالگری برای مصرف الكل و مواد مخدر است.
- ارزيابی روانشناسی: اين تست شامل بررسی افكار، احساسات، علائم و الگوهای رفتاری است. روانشناس می تواند با اجازه گرفتن از شما با خانواده و دوستان تان درباره شما صحبت كند.
- معيارهای تشخيصی وسواس فكری: پزشک شما ممكن است از معياری برای تشخيص و دفترچه آماری اختلالات فكری كه توسط موسسه روانپزشكی آمريكا منتشر شده است، استفاده كند.
مشكلات تشخيص
گاهي اوقات تشخيص وسواس فكری سخت است چون علائم و نشانه ها می توانند مشابه علائم اختلال شخصيت وسواس-اجباری، اختلالات اضطرابی، افسردگی، شيزوفرنی يا ساير اختلالات سلامت ذهنی باشند. از طرفی ممكن است همزمان هم وسواس فكری داشته باشيد و هم از اختلال فكری ديگری رنج ببريد. برای اينكه به درستی بتوانيد اختلال وسواس تان را تشخيص دهيد حتما با پزشک تان مشورت كنيد.
درمان وسواس فكريی
دو شيوه درمانی كه برای وسواس فكری وجود دارد عبارتند از:
- درمان با مشاوره و روانشناسی (روان درمانی): اين شيوه معمول درمان به شما كمک می كند كه با ترس های تان و افكار آزاردهنده ای كه شما را مدام مجبور به كارهای اضافی و يا آسيب زننده می كنند، روبرو شويد.
- درمان با دارو: اين نوع درمان توسط روانپزشک و با تجويز داروهای ضد افسردگی صورت می گيرد كه می توانند وارد كردن مواد شيميايی مفيد وارد مغزتان، تعادل را در مواد شيميايی موجود در مغزتان برقرار كنند.
البته اين دو نوع درمان در مدت طولانی برای كسانی كه دچار وسواس شديد فكری هستند توصيه می شود و برای ساير افراد كه ميزان شدت وسواس فكری شان كمتر است، با چند تمرين مداوم و تكرار ترفندها و تكنيک هايی می توانيد در طی مدتی كوتاه اين نوع وسواس خود را برطرف كنند.
البته تمام درمان ها و راه های بهبود اختلالات فكری و روحی زمان بر هستند. اين درمان ها هم با وجود اينكه بسيار موثر و مفيد هستند، ولی ممكن است ماه ها طول بكشد تا تاثير آنها را روی زندگی تان مشاهده كنيد.
روان درمانی
درمان وسواس فكری به كمک روانشناس معمولا نوعی درمان است كه با نام درمان رفتار شناختی (CBT) معروف است و بوسيله در معرض قرار گرفتن و جلوگيري از واكنش (ERP) انجام می شود.
اين روش شامل موارد زير است:
- كار كردن با روانشناس برای تجزيه كردن و تقسيم كردن مشكلات تان در بخش های جداگانه مثل افكار، احساسات فيزيكی و رفتارها
- تشويق كردن شما برای روبرو شدن با ترس های تان و اينكه به افكار آزار دهنده اجازه بروز و خودنمايی دهيد بدون اينكه آنها را با رفتارهای بی اختيار و اجباری خنثی كنيد. در اين شيوه درمانی شما ابتدا با شرايطی كه حداقل اضطراب را به شما تحميل می كند شروع می كنيد و سپس وارد حيطه افكار مشكل تر و آزار دهنده تر می رويد.
درمان اين اختلال ممكن است ابتدا دشوار و ترسناک به نظر برسد ولی خيلی از افرادی كه دچار وسواس فكری بودند و از اين نوع روان درمانی استفاده كرده اند، پس از مدتی فهميدند كه وقتی با وسواس هایشان روبرو شدند، اضطراب های هميشگی شان آنها را رها كرد و كم كم از بين رفت.
افرادي كه دچار وسواس های فكری ضعيف تری هستند، حداقل نياز به 10 ساعت درمان روانشناختی دارند و در كنار آن بايد تمريناتی را در خانه و بين جلسات مشاوره انجام دهند. دوره های درمانی طولانی تر بيشتر برای افراد با وسواس های فكری حادتر پيشنهاد می شود.
دارو درمانی
اگر وسواس فكری شما آنقدر شديد باشد كه از روان درمانی و مشاوره نتيجه ای نگيريد، بايد به سراغ روانپزشک برويد. اصلی ترين داروهايی كه برای وسواس فكری توسط روانپزشک ها تجويز می شوند مهاركننده هاي انتخاب مجدد سروتنين (SSRI) هستند. اين دارو ها می توانند با افزايش سطح مواد شيمايی ای به نام سروتنين در مغز، نشانه ها و علائم وسواس فكری شديد را بهبود ببخشند.
طول درمان برای افراد مبتلا به وسواس های شديد فكری حداقل 12 هفته است و بيشتر افراد نياز به طول درمان حداقل يک ساله دارند. اما شما به محض اينكه كوچک ترين تاثير و بهبودی در علائم و نشانه های خود پيدا كرديد، می توانيد اين درمان را متوقف كنيد. برخی افراد حتی ممكن است نياز داشته باشند كه برای چندين سال از اين داروها استفاده كنند. علائم و نشانه های وسواس شما ممكن است تا دو سال طول بكشد كه كاملا رفع شود.
اما هيچ گاه نبايد بدون مشورت با روانپزشک معالج تان داروهای تان را قطع كنيد. چون ممكن است عواقبی به دنبال داشته باشد. چرا كه درمان شما بايد با شرايطی خاص و كم كم متوقف شد و اگر به يكباره و سرخود اين كار را انجام دهيد ممكن است علائم اختلال تان به شكلی شديدتر برگردد.
عواقب درمان دارويی
درمان دارويی ممكن است با خود عواقبی را به دنبال داشته باشد كه برخی از آنها را در اينجا بيان می كنيم:
- احساس اضطراب، لرز يا تنش
- احساس بيماری و كسالت
- اسهال يا يبوست
- سرگيجه
- مشكلات خواب (بيخوابی)
- سر درد
- ميل جنسی پايين
درصد خيلي پايينی وجود دارد كه استفاده از درمان های دارويی باعث شود كه به خودكشی يا خودآزاری فكر كنيد. بيشتر اين عواقب و عوارض ممكن است در ابتدای مصرف دارو به سراغ تان بيايند و بعد از گذشت مدت زمانی كه بدن تان به آنها عادت كرد، رفع می شوند.
حتي اگر از روش های درمانی با دارو هم نتيجه نگرفتيد، بايد به مراكز تخصصی درمانی برويد و تحت نظارت گروهی از متخصصين روانپزشک مداوا شويد.
روش های ديگر درمان
شما در كنار درمان های اصلی وسواس فكری می توانيد از درمان های مكمل هم استفاده كنيد. شركت در گروه های خاص و با افرادی شبيه به خودتان می تواند اثر بسيار مثبتی روی روند درمانی تان داشته باشد. از جمله مزيت های چنين گروه هايی عبارتند از:
- دريافت پيشنهادهای اطمينان بخش و مشاوره های انگيزشی
- كاهش احساس انزوا و گوشه گيری از جامعه
- پيدا كردن شانسی برای حضور در جامعه و ارتباط با ديگران
- فراهم كردن اطلاعات و پيشنهاداتی برای اعضای خانواده و دوستان
راهنمايی برای زندگي با وسواس فكری
وسواس فكری حتی نياز به پيشامد اتفاق خاصی برای نشان دادن خود ندارد و حتی در بهترين شرايط وقتی كه همه چيز خوب پيش می رود، ممكن است روز شما خراب كند. افكار وسواسی و رفتارهای جبری و مجبور كننده و اضطرابی كه به همراه آنهاست می تواند زمان و انرژی زيادی از شما بگيرد.
اگر چه روان درمانی و دارو درمانی دو شيوه اصلی برای درمان اين شرايط هميشگي هستند ولی در كنار آن، مراقبت از خود يك سلاح راز آلود با فوايد بسيار زياد است.
روش هايی براي مراقبت از خود
تنها چيزی كه از خوردن غذاهای سالم مهم تر است، خوردن مداوم آنهاست. وقتی شما گرسنه هستيد، قند خون شما افت می كند. اين ممكن است باعث خسته شدن يا روحيه بد شما شود. سعی كنيد هر روزتان را با صبحانه آغاز كنيد و بيشتر وعده های كوچک و به دفعات زياد استفاده كنيد تا اينكه وعده هايي غذايی بزرگ و در دفعات كم مانند ناهار يا شام مصرف كنيد.
غذاهايی كه توصيه می شود:
- آجيل و حبوبات در كنار وعده های غذايی سالم و مغذی
- پروتئين مثل تخم مرغ، لوبيا و گوشت كه انرژی شما را بالا می برد و شما را در حالت تعادل نگه می دارد
- كربوهيدرات هاي تركيبی مانند ميوه ها، سبزيجات و تمام غلات ها كه سطح قند خون تان را يكنواخت نگه می دارد.
- سعی كنيد از مصرف زياد كافئين موجود در چای و قهوه، نمک و نوشيدنی های انرژی زا خودداری كنيد چون ممكن است ميزان اضطراب شما را بالا ببرد.
رعايت دستورات پزشک
- اگر بخواهيد با مصرف الكل و مواد مخدر از وسواس فكری فرار كنيد، قطعا دچار مشكل خواهيد شد. نوشيدن الكل ممكن است ظاهرا اينطور به نظر بيايد كه اضطراب شما را كم می كند ولي اين تصور اشتباهی است چون قبل از اينكه اثر آن از بين برود و كاملا بدن شما را ترک كند، باعث توليد اضطراب و استرس بيشتر می شود. همين طور مصرف نيكوتين موجود در سيگار.
خوابيدن
- اضطراب ممكن است باعث اختلال در خواب شود. خواب برای سلامتی اهميت بسيار زيادی دارد. بجای اينكه دراز بكشيد و رويابافی كنيد و غرق افكارتان شويد، سعی كنيد چرت بزنيد تا بدن تان سرحال تر شود. يا می توانيد به مدت 10 دقيقه موسيقی ملايم گوش بدهيد يا حمام آب گرم بگيريد. صدا و نور و دما را طوری تنظيم كنيد كه خوابتان ببرد.
فعاليت بدنی
- وقتی شما احساس اضطراب می كنيد، بدن شما هورمونی به نام كورتيزول ترشح می كند. ميزان كم اين هورمون برای بدن مفيد است ولی مقدار زياد آن برای بدن مضر و خطرناک است. ورزش مرتب می تواند به شما كمک كند تا سطح كورتيزول بدن تان را در حد متعادلی نگه داريد.
مصرف مرتب داروها
- شايد فكر كنيد كه اين چيز عادی است ولی حتما بايد سعی كنيد دوز مناسب و در زمان درست مصرف كنيد. اگر داروهای تان را فراموش كنيد، يا تصميم بگيريد كه ميزان مصرف را كم كنيد، ممكن است علائم تان برگردند. برای هر تغييری با پزشک تان مشورت كنيد.
كمک خواستن
- همه چيز را در خودتان نريزيد و به خودتان واگذار نكنيد. گاهی سعی كنيد از ساير چيزهای اطراف تان يا افراد ديگر كمک بگيريد. كمک به شما بسيار نزديک است كافيست سراغ تلفن يا كامپيوترتان برويد. بعضی اوقات ساده ترين كمک به خودتان اين است كه افكارتان را بلند بگوييد تا ميزان اضطراب تان كاهش پيدا كند. می توانيد علاوه بر دكترتان، يک مشاور يا گروه های متشكل از افرادی وسواسی هم می توانند به شما كمک كنند.
